Tuğrul AKŞAR

24 Şubat 2006

Premier Lig'de rekabet ölüyormu?

Deloitte'un 2005 tarihli raporuna göre günümüzde Avrupa futbolunun yıllık yarattığı gelir 10.4 milyar Euro'ya ulaşıyor. Yaratılan bu gelirin yüzde 53'ü beş büyük lig tarafından paylaşılıyor.

Bu ligler hepimizin yakından tanıdığı gibi İngiliz Premier Lig, İtalyan Serie-A, İspanyol La Liga, Alman Bundesliga ve Fransız 1.Ligi…Bu liglerin içinde gelirin paylaşımında aslan payını alan lig olarak ta karşımıza yıllık 2 milyar 30 Milyon Euroluk geliri ile Premier Lig çıkıyor. Premiership yarattığı katmadeğer ile bir yandan Avrupa futbolunu iktisadi ve mali olarak domine ederken;
diğer yandan da ulaştığı sportif başarılarla en fazla reyting toplayan lig olma özelliğini devam ettiriyor.

Endüstriyel futbolun ideal ligi, 1992 yılında yönetsel ve
örgütsel anlamda yeniden yapılanarak,
Premiership'e dönüştüğünde hiç kimse bu ligin, en yakın rakipleriyle arasındaki uçurumu bu kadar açacağını düşünmemişti. Gerçekten de Premiership'in bugün geldiği noktaya baktığımızda,
Premier Lig, en yakın rakibi konumundaki Liglerle arayı uzak ara açmış durumda…

Avrupa futbolunun bugünkü parasal büyüklüğüne ulaşmasında Premier Lig'in önemli bir rolü bulunuyor.

Futbolun endüstriyelleşmesi ve futbol pastasının büyütülmesinde Premier Lig önemli bir kilometre taşı durumunda…Endüstriyel futbolun evrimsel gelişimi içerisinde Premiership öncesi ve sonrasını iyi analiz etmek gerekiyor.

Bu anlamda Premiership öncesi ve sonrası futbolun parasal gelişimi ile sportif etkinliğini rekabetçi denge açısından analiz etmek, endüstriyel futbolun gelişimini algılamak bakımından sağlıklı bir yaklaşım olacaktır.

İngiliz Futbol Ligi, Premiership öncesi yıllık 170 milyon Sterlin, yani yaklaşık  260 milyon Euro'luk bir gelir yaratırken; 1992'den 2004 yılına kadarki  geçen sürede bu gelir yüzde yediyüz artarak 1 milyar 326 milyon Sterlin'e  (2.30 Milyon Euro) ulaşmış bulunuyor.

Bu dönemde toplam oyuncu ücretlerinin de 75 milyon Sterlin'den 811 milyon Sterlin'e yükselerek, tam yüzde dokuzyüzseksenbir oranında bir artış kaydettiğini görüyoruz.

Yine aynı süreçte Premier Lig'in yarattığı ortalama Operasyonel karlılığın gelişimine baktığımızda; Premiership kulüplerinin operasyonel karlarını yıllık ortalama üzerinden yüzde üçyüzelliüç oranında arttırabildiğini gözlemliyoruz. Bu bağlamda 1992'de PL ekipleri yıllık ortalama 33 milyon Sterlin operasyonel kar yaratabilirken; 2003/04 sezonunda bu rakam 149 milyon Sterlin'e ulaşmış bulunuyor.

1992 yılında Premier Lig'de toplam 170 milyon Sterlin gelirin %43'ü Ticari; %48'i maç günü gelirlerinden ve %9'u da yayın gelirlerinden oluşurken; 2003/04 sezonunda toplam 1.326 milyon Sterlin (yaklaşık 2.030 milyon Euro) gelirin bileşimine bakıldığında, ticari gelirlerin toplam içindeki payının %25'e; maç günü gelirleri payının da %30'a düştüğü; buna karşılık naklen yayın gelirlerinin %45'e yükseldiği görülmektedir.

Premier Lig'e dönüşüm sürecinin başında oyuncu ücretleri/ toplam
gelir rasyosu da önemli bir artış göstermiştir. Başlangıçta bu rasyo %44 iken;

2003/04 sezonunda bu oran %61'e yükselmiş durumda…

Premier organizasyona geçilmesiyle birlikte gelir kaynaklarını daha da arttıran Premiership 1992'de daha fazla seyirciye ulaşabilmek amacıyla stat yatırımlarına da büyük bir hız vermiştir.
1992 yılında daha Premiership'in başlangıç yıllarında stat yatırımları için  İngiliz futbol yönetimi yıllık 83 milyon Sterlin bütçe ayırabilirken; stat yatırımına ayrılan ve harcanan yıllık bu tutar 2003/04 sezonunda 202 milyon Sterlin'e ulaşmış görünüyor.

Stat yatırımlarına ayrılan harcama bütçesinin arttırılması, stat kapasitelerini de önemli ölçüde büyütmüştür. Premiership öncesi 24.900 kişilik ortalama bir  stat kapasitesi mevcutken; bu kapasite Premiership ile 38.621 kişiye yükselmiş bulunuyor.

Buna paralel olarak ortalama seyirci sayısında da ciddi bir artış gözlemleniyor.

Premiership başlangıcında 17.676 kişi olan ortalama seyirci sayısı, geçen  12 yıllık süre içinde %107 artarak 36.690 kişiye ulaşmış durumda…

Buna göre 1992 'de statlarda toplam doluluk oranı %71 iken; artan kapasiteyle bu oran 2003/04 sezonunda %95'e kadar yükselmiş bulunuyor.

Bu süreçte toplam kapasite % 55 artarken; ortalama seyirci sayısı da %107 oranında bir artış kaydetmiştir.

Premiership'te stat yatırımlarına ilişkin son on yıllık gelişim aşağıdaki tablo ile okurun dikkatine sunulmaktadır.

Kaynak: Mustafa TAHA, ''İngiliz taraftarlar Statyumlardan Keyif Almıyorlar'',

1989'da yaşanılan "Hillsborough Faciası" ile beraber İngiltere'deki stadyumlarda birazda zorunluluktan dolayı yeni düzenlemelere gidildi. Bu yeni düzenlemelerle 1990 sonrasında özellikle orta ölçekli denilebilecek bazı İngiliz kulüpleri, stadyumlarında yenileme çalışmaları yaparak değişiklikler gerçekleştirirken, bazıları da daha geniş kapsamlı olarak hareket ettiler ve yeni stadyumlar inşa ettiler.

Yeni stadyumların en önemli özellikleri 20 bin ve üzerinde kapasiteye sahip ve tamamının koltuklu olmasıydı.
Konforlu sayılabilecek bu yeni stadyumlar her şeye rağmen İngiliz taraftarları  pek mutlu edebilmiş gibi gözükmüyor. (TAHA, a.g.m. ayrıca bu konuda bkz.
Craıg McGILL, Futbolun Karhanesi, İthaki yayınları, Şubat 2006, İstanbul, Sh.32-33)
Rekabet temelinde Premier Lig'in organizasyonel ve yönetsel yapısındaki değişikliklerin mali, iktisadi ve tesis(altyapı) anlamında pratikteki sonuçlarını yukarıda tartıştık.
Şimdi de Premier Lig'in bu yapısal değişiminin, sportif anlamda İngiliz futbolunu nasıl etkilediğini analiz edelim.

İngiliz kulüplerinin bu dönem içinde (1992/2005) Avrupa'da oynadığı dört finalden üçünü kazandığını görüyoruz. 1992/2005 arasında;
" Liverpool 2000/01 sezonunda UEFA; 2004/05 sezonunda Şampiyonlar Ligi Kupası'nı " Man.Utd. da 1998/99 sezonunda Şampiyonlar Ligi Kupası'nı kazanırken;
" Arsenal 1999/2000 sezonunda UEFA Kupası'nda Galatasaray ile final oynamıştır.

1992'den itibaren Premier Lig'de şampiyon olan kulüpleri aşağıdaki tabloda görmekteyiz.

Bu tablo rekabetin nasıl bozulduğunu ortaya koyması bakımından büyük bir önem arzediyor.

Aşağıdaki tablodan da görüleceği üzere geçen 12 yıllık süre içinde Man.Utd.'ın açık ara üstünlüğü bulunuyor.

Bu bağlamda Premier Lig'in kuruluşundan bu yana Man.Utd. tam sekiz kez şampiyon olurken;
Arsenal'in üç kez, Blackburn Rovers'ın ve Chelsea'nin birer kez Premier Lig'de mutlu sona ulaşabildiğini görüyoruz.

Premier Lig öncesi İngiliz Liglerinde şampiyon olan kulüplere ilişkin düzenlediğimiz
tablo ise aşağıda yer almaktadır. (Akşar, Endüstriyel Futbol, sh. 68)

Yukarıdaki tabloları incelediğimizde; Premier Lig öncesi İngiliz Liglerinde 23 farklı kulübün şampiyonluğa ulaşmasına karşın; Premier Lig sonrası şampiyon olan takım sayısının hızla düştüğünü görüyoruz.

Şampiyon olan kulüp sayısının 23'ten dörde düşmesi, Premiership'te rekabetçi dengenin giderek bozulduğunu ortaya koyuyor.

Rekabetçi denge açısından Premier Lig'e bakıldığında Ligi domine eden kulüpler olarak karşımıza; Manchester Utd., Chelsea, Arsenal ve Liverpool çıkıyor.

Bu dört kulübün 2003/04 sezonu itibariyle yarattıkları toplam gelir 910 Milyon dolara ulaşıyor.

Premier Lig'in yarattığı toplam 2.030 milyon Euro'luk gelir (2,436 milyon dolar) dikkate alındığında,
dört kulübün yarattığı gelir Premier Lig'in %37.3'üne karşılık geliyor.
Ya da bir başka şekilde ifade edersek; bu dört kulüp, Premier Lig gelirlerinin yüzde 37.3'ünü kendi aralarında paylaşıyor. 20 kulübün yer aldığı Premier Lig'de kulüp başına düşen ortalama gelirin
121,8 milyon dolar olduğu dikkate alındığında, dört kulübün yarattığı katmadeğerin önemi kendiliğinden ortaya çıkıyor.

" Premier Lig'de bugüne kadar dört kulübün şampiyon olduğunu,
" Her ne kadar Liverpool'un Premiership şampiyonluğu bulunmasa da, PL'i domine eden ekiplerden birisi olarak son zamanlarda Avrupa Futbolu'nda çok önemli sportif başarılara ulaştığını,
" Beş kulübün ortalama seyirci sayısının 45.177 ulaşmasıyla, bu ortalamanın  PL ortalamasından 8.217 seyirci daha fazla bir ortalamaya sahip olduğunu, " Beş kulübün 156.9 milyon dolara ulaşan ortalama cirosunun, PL ortalamasından %30 daha fazla gerçekleştiğini, " Beş kulübün ortalama naklen yayın gelirleri 50 milyon dolara ulaşırken; PL'de bu tutarın 38 milyon dolar civarında olduğunu, " Beş kulübün oyuncularına ödedikleri yıllık ortalama ücretleri 128,2 milyon dolar gibi devasa bir tutara ulaşırken; PL ekiplerinin oyuncularına ödedikleri bu tutarın 65 milyon dolar düzeyinde kaldığını; bu rakamların
toplam ciro içindeki payı beş büyük kulüpte %70'e ulaşırken, PL'de ücret/Ciro ortalama rasyosunun% 62 civarında gerçekleştiğini, " Beş büyük kulübün ortalama borçları 117.6 milyon dolar mertebesindeyken;
PL' ekiplerinin ortalama borçlarının 33 milyon dolar düzeyinde olduğunu;
bu bağlamda beş Premiership ekibi faaliyetlerinin finansmanında %60 yabancı kaynak kullanırken;
PL'in diğer kulüplerinde bu oranın %49 düzeyinde olduğunu,
" Beş Kulüpte vergi öncesi ortalama 133 miyon zarar oluşurken
(bu zarar kaleminin bu kadar büyük olması Chelsea'den kaynaklanmaktadır);
PL'de bu zarar kaleminin 4.2 milyon dolar civarında gerçekleştiğini,

Görmekteyiz.

Kısacası beş Premiership ekibi İngiliz futbol pastasının %40.3'ünü kendi aralarında paylaşırken;
Lig'in yaratmış olduğu fonların %60'ı da yine bu kulüpler tarafından, kendi faaliyetlerinde
kullanılmak üzere PL'den çekilmiş bulunuyor.

Beş kulüp bu şekilde sahip olduğu geniş finansman kaynakları nedeniyle
oyunculara ödenen ücret tavanını da yükselterek, diğer kulüplerin rekabet
olanaklarını giderek zayıflatıyor.

Yukarıdaki tablo bize Premier Lig'de rekabetin giderek düştüğünü,
buna bağlı olarak dört kulübün diğer Premiership ekipleriyle sportif ve mali
olarak arayı açtıklarını gösteriyor. Premier Lig yapılanmasıyla İngiliz ligleri yönetsel,
örgütsel, mali ve iktisadi olarak kendilerini yeniden reorganize ederken;
futbol pastası da bu evrimsel süreçte olağanüstü büyümüş durumda...
Ancak büyüyen futbol pastası gelir dağılımındaki dengesizliği giderme yerine,
daha da arttırıyor. Ligi domine eden bu dört büyük kulübün reytingleri de
giderek yükselmiş vaziyette…Doğal olarak yükselen reyting bu kulüplerin
parasal gelirlerini de ciddi ölçüde arttırıyor.

Bugün Premier Lig'de her ne kadar rekabetçi denge, dengede rekabetten
uzak kurulmuşsa da reytingde bir düşüş gözlemlenmemektedir.
Oysa tersi durumun oluşması ve futbol kalitesinin hızla düşmesi beklenirdi.
Ancak PL, reytingi hala en yüksek lig konumundadır.
Burada üzerinde durulması gereken konu: rekabetçi denge dört büyük kulüp
lehine bozulmuş olmasına, yani haksız rekabet koşulları oluşmasına karşın;
futbolun kalitesinde bir düşüşün gözlenmemesidir. Bu gelişmeyi sağlıklı ve dengeli
olarak nitelendirmek pek mümkün görülmüyor. Ancak İngiliz futbolunun geçmişten
gelen köklü futbol kültürü ve endüstriyelleşme sürecini iyi yönetmeleri,
Premier Lig'in sportif ve mali yapısının bozulmasının önüne geçiyor.
Oysa rekabetçi dengenin bozulduğu, haksız rekabetin egemen olduğu liglerde,
futbolun kalitesi düşmekte; futbol dışı ögeler gelişip serpilmektedir.
Ancak İngiliz Ligi'nin sahip olduğu bazı momentumlar bugün böylesi bir
bozulmaya izin vermese de, yine de ortada patolojik bir durumun varlığını
görmemezlikten gelemeyiz.

Premier Lig'de Rekabetin Gelişimi

Premier Lig'in 1992-93 sezonundan itibaren Lig sıralamalarını baz alarak yaptığımız
aşağıdaki tablo,
bize Premier Lig'deki rekabetin yapısı ve değişimi hakkında önemli ip uçları veriyor.

Tabloya göre;

" Premier Lig'de ilk beşte yer alan kulüplerin sezon sonu topladıkları puanların
ortalamaları 73.47 puan iken; ligin sonunda yer alan son beş kulübün aldığı
puanların ortalamaları ise 36.98 puan olarak gerçekleşmiştir.
" Premiership şampiyonları ortalama 85,83 puan ortalamasıyla ligi tamamlamışlardır.
Ortalama 20 kulübün mücadele ettiği Premiership'te şampiyon olan kulüp bir
sezon boyunca oynadığı 38 maçta, maç başına 2.25 puan ortalama yakalayabilmiştir.
" Lig sonuncusu ise ortalama 29.25 puanla ligi bitirirken; maç başına 0.77 puan ortalamasıyla
oynamışlardır.
" İlk beşteki kulüplerin ortalama puanlarıyla,
son beşteki kulüplerin ortalama puanları arasında 36.48 puan farkı bulunmaktadır.
" Lig birincisi ile ikincisi arasında ortalama puan farkı 7.33 puandır.
" Lig sonuncusunun ortalama puanı, son beş takımın puan ortalamasından 7.73 puan daha azdır.

İngiliz futbolunda Süper Lig geçmişine bakıldığında son beşteki kulüpler arasındaki mücadeledeki
rekabet gücü, ilk beşteki kulüpler arasındaki rekabet gücünden daha yüksek görünmektedir.
İlk beşteki kulüplerin ortalama puanları ile lig şampiyonları arasındaki puan ortalaması,
son beştekinden daha yüksek görünmektedir. Puan farkı arttıkça rekabetçi denge
güçlünün lehine bozulmaktadır. Son beşte yer alan kulüplerin kazandıkları puanların,
ortalamadan sapmalarının daha küçük olması, Lig'in altındaki mücadeleyi daha rekabetçi kılmaktadır.

Rekabetçi denge bakımından olaya yaklaştığımızda; PL'de ilk beşte bugüne kadar toplam 14 adet kulüp yer alırken; son beşte ise 29 kulübün yer aldığı görülmektedir.

Premier Lig'de mücadele eden kulüplerin ortalama puan eğrilerinin gelişimi görülmektedir.
İlk beşteki kulüpler ile son beşteki kulüplerin ortalama puanları arasındaki farkın açıkça görüldüğü bu grafikte, lig sonuncusunun ortalama puanları stabil bir gelişim sergilemektedir.
Lig sonuncusunun yıllar itibariyle puanları 40 puanla- 19 puan arasında bir değişim gösterirken;
lig şampiyonunun puan değişim aralığı ise 78 ile 95 puan arasıdır.

PL'de şampiyon olan kulüplere bakıldığında ise bugüne kadar geçen 13 yıllık süre içinde
Man.Utd. (8), Arsenal (3), Chelsea (1) ve Blackburn Rovers (1) şampiyon olabilmişlerdir.
Bu anlamda Şampiyon olan kulüp sayısı devinim hızının düşük olduğu görülmektedir.

Tablo Mustafa TAHA'nın çabalarıyla www.fa.org' daki bilgilerden oluşturulmuştur.

Premier Lig'deki rekabetçi dengeyi ölçebilmenin yollarından birisi de; her sezon başına,
kulüplerin kazandıkları puanların standart sapmalarının tahmin edilmesidir.
Standart sapmanın büyümesi yukarıda da ifade ettiğimiz gibi rekabeti olumsuz etkilemektedir.
PL'de mücadele eden 20 kulübün ilk beş yıldaki kazandıkları puanların standart sapmaları
13.6 iken; son beş sezonda bu sapma 15.3 puana yükselmiştir. Bu nedenle PL'de
rekabet giderek bozulmuş ve haksız rekabete dönüşmüştür.
Rekabeti ölçümleleyebilmenin bir diğer aracı da PL'deki ilk beşte ve son beşte
yer alan farklı kulüp sayılarının değişim hızı ve sayısıdır. Bu bağlamda 1992/2005
arası PL'de aşağıdaki tablodan da görülebileceği üzere 14 kulüp ilk beşte yer
almıştır. Ancak Premier Ligin ilk altı yılında ilk beşte yer alan farklı kulüp sayısı 12 iken;
son altı yılda bu sayı sekize; son üç yılda da altıya düşmüştür.
Bu durum rekabetçi dengenin giderek bozulduğunun bir göstergesi olarak yorumlanabilir.

PL'de 1992/2005 arası son beşte toplam 29 farklı kulüp yer almıştır. Bu kulüpler aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Yukarıdaki her iki tablodan çıkan kısa ve öz sonuç şudur. PL'in tepesinde rekabet azalır
ve parasal gelir yönünden daha büyük bütçeli kulüplerin lehine bozulurken; ligin dibinde ise
amansız bir mücadelenin yaşandığı görülmektedir. Yani, PL'de zirvede rekabet düşerken;
ligin dibinde rekabet artarak devam etmiştir.

» Tuğrul Akşar Ana Sayfa

Yazarlar | Özel Dosyalar | Futbol Videoları
Uydu Maç Yayınları | Canlı Radyo Yayını ve Konuşamadıklarımız |
Dünya Kupası Özel | Çok Özel Röportajlar | Tekinoktay Özel